Co robić gdy dłużnik alimentacyjny znika?

Okoliczność że osoba zobowiązana do alimentacji przebywa za granicą lub nie jest znana z miejsca pobytu, nie ubezskutecznia możliwości uzyskania alimentów.

W pierwszej kolejności, na zasadach ogólnych koniecznym jest uzyskanie tytułu wykonawczego stwierdzającego obowiązek alimentacji. Zgodnie z art. 32 kodeksu postępowania cywilnego „powództwo o roszczenie alimentacyjne oraz o ustalenie pochodzenia dziecka i związane z tym roszczenia wytoczyć można według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej.”

Tym samym nawet jeżeli osoba zobowiązana z tytułu alimentów mieszka na stałe za granicą, co do zasady nie ma konieczności pozywania jej przed sądem właściwym dla jej miejsca zamieszkania.

Po uzyskaniu wyroku zasądzającego alimenty i stwierdzeniu bezskuteczności ich egzekucji w Polsce, możliwym jest otrzymanie na zasadach ogólnych środków z tzw. Funduszu Alimentacyjnego. Zgodnie z art. 9 ust 1 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, „świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują osobie uprawnionej do ukończenia przez nią 18 roku życia albo w przypadku gdy uczy się w szkole lub szkole wyższej do ukończenia przez nią 25 roku życia, albo w przypadku posiadania orzeczenia o znacznym stopniu iepełnosprawności – bezterminowo”. W myśl ust 2 tego artykułu, „świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 725 zł.” Zgodnie zaś z art. 10 ust 1 w/w ustawy, „świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują w wysokości bieżąco ustalonych alimentów, jednakże nie wyższej niż 500 zł.”

Przestępstwo niealimentacji

Na zasadach ogólnych możliwe jest także wszczęcie sprawy karnej związanej z podejrzeniem popełniania przestępstwa niealimentacji.

W niektórych stanach faktycznych jest to korzystne i mobilizuje dłużnika do uregulowania zaległości alimentacyjnych. Zazwyczaj także, gdy po wydaniu wyroku skazującego dłużnik pojawi się w Polsce, może on zostać zatrzymany przez uprawnione służby (np.: na lotnisku) co umożliwia następnie ustalenie jego miejsca zamieszkania i źródeł dochodu z których można prowadzić egzekucję. Zgodnie z art. 209. § 1 kodeksu karnego,

Zgodnie z art. 209. § 1 kodeksu karnego, „Kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”.

Na mocy ust 1a w/w artykułu, „Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”

 W myśl § 2 tego artykułu „ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.” Jak stanowi zaś § 3 w/w artykułu, „jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie odbywa się z urzędu.” =

Kurator dla nieznanego z miejsca pobytu.

W przypadku gdy nie jest znane miejsce zamieszkania osoby zobowiązanej do alimentacji, istnieje możliwość złożenia wniosku o powołanie przez Sąd kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu.

Zgodnie z art. 143 k.p.c., „jeżeli stronie, której miejsce pobytu nie jest znane, ma być doręczony pozew lub inne pismo procesowe wywołujące potrzebę podjęcia obrony jej praw, doręczenie może do chwili zgłoszenia się strony albo jej przedstawiciela lub pełnomocnika nastąpić tylko do rąk kuratora ustanowionego na wniosek osoby zainteresowanej przez sąd orzekający.” Kuratora tego powołuje się jedynie wówczas, gdy miejsce pobytu strony nie jest znane. Jeżeli adres zamieszkania tej osoby jest znany, lecz pozwany pozwu nie odbiera – wówczas nie ma konieczności powoływania kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu.

Zgodnie z art. 144. § 1 k.p.c., „przewodniczący ustanowi kuratora, jeżeli wnioskodawca uprawdopodobni, że miejsce pobytu strony nie jest znane. W sprawach o roszczenia alimentacyjne, jak również w sprawach o ustalenie pochodzenia dziecka i o związane z tym roszczenia, przewodniczący przed ustanowieniem kuratora przeprowadzi stosowne dochodzenie w celu ustalenia miejsca zamieszkania lub pobytu pozwanego.”

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 30 czerwca 1997 r. sygn. II CKU 71/97 „uprawdopodobnienie, że miejsce pobytu strony jest nieznane, stanowi podstawowy warunek ustanowienia kuratora. Wynika to wyraźnie z art. 144 § 1 kpc. Zdanie pierwsze tego przepisu brzmi: „Przewodniczący ustanowi kuratora, jeżeli wnioskodawca uprawdopodobni, że miejsce pobytu strony nie jest znane”. (…) Nie można uznawać za uprawdopodobnienie samego twierdzenia strony, że nie zna aktualnego miejsca zamieszkania (pobytu) strony przeciwnej. W praktyce sądowej przesłanki ustanowienia kuratora dowodzone są przy pomocy takich dokumentów, jak pisemne informacje biur adresowych lub organów ewidencji ludności. Trafnie także w literaturze przedmiotu podnosi się, że wobec praktycznie nieograniczonej możliwości korzystania z wyjazdów i okresowych pobytów za granicą należy – odpowiednio – zaostrzyć kryteria oceny, czy doszło do uprawdopodobnienia.
W miarę potrzeby, i dla zapobieżenia ewentualnym nadużyciom, należałoby przesłuchać na tę okoliczność w trybie art. 299 kpc przeciwnika strony, dla której ma być ustanowiony kurator, domowników, sąsiadów, właściciela lub administratora domu itp. Samo zwrócenie się przez Sąd do Posterunku Policji, który przytoczył dane przez powódkę znane i w jej pismach do Sądu orzekającego przedstawione, nie może stanowić wypełnienia wymagania przewidzianego w art. 144 § 1 zdanie 1 kpc.”

Zgodnie z § 2 w/w artykułu, „o ustanowieniu kuratora przewodniczący ogłosi publicznie w budynku sądowym i lokalu wójta (burmistrza, prezydenta miasta), w sprawach zaś większej wagi, gdy uzna to za potrzebne, także w prasie.”

W myśl art. 144 § 3 k.p.c., „z chwilą doręczenia pisma kuratorowi doręczenie staje się skuteczne. Sąd może jednak uzależnić skuteczność doręczenia od upływu oznaczonego terminu od chwili wywieszenia obwieszczenia w budynku sądowym.”

Zgodnie z art. 147 k.p.c., „gdy okaże się, że żądanie ustanowienia kuratora lub wywieszenia pisma nie było uzasadnione, sąd zarządzi doręczenie pisma w sposób właściwy, a w miarę potrzeby zniesie na wniosek strony zainteresowanej postępowanie przeprowadzone z udziałem kuratora lub po wywieszeniu pisma w budynku sądowym.”

Przepisy prawa międzynarodowego

Możliwość egzekucji alimentów od dłużnika alimentacyjnego przebywającego za granicą, zależy w szczególności od kraju, w jakim dłużnik ten przebywa. Inne uregulowania stosuje się bowiem np.: na terenie Unii Europejskiej (zastosowanie ma wówczas np.: rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22.XII.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania
w sprawach cywilnych i handlowych), jeszcze inne np.: w krajach związanych konwencją o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą sporządzoną w Nowym Jorku dnia 20.VI.1956 r.

Dochodzenie roszczeń od dłużników przebywających za granicą jest z reguły problematyczne – i nigdy nie da się przewidzieć czy będzie ono skuteczne.

W pewnych stanach faktycznych, zamiast od głównego dłużnika alimentacyjnego – bardziej opłacalnym będzie dochodzenie roszczeń od jego rodziny (np.: wstępnych), która może być zobowiązana do uiszczenia alimentów. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji gdy dłużnik i jego majątek znajduje się np.: w egzotycznych krajach typu państwa afrykańskie lub ameryki południowej.