Który sąd jest właściwy w sprawach rodzinnych, gdy dziecko lub strony mieszkają za granicą?

Truizmem jest, że świat się skurczył, a nasi rodacy nie tylko pracują, ale i zakładają rodziny na całym świecie. Niestety nie każdy związek wytrzymuje próbę czasu. Gdy konieczna jest ingerencja sądu rodzinnego – pojawia się problem, który sąd jest właściwy w sprawie o rozwód lub o alimenty?

Pytanie to dotyczy problematyki tzw. jurysdykcji sądów.

Jak stanowi art. 56 ust 1 ustawy prawo prywatne międzynarodowe, „prawo właściwe dla spraw z zakresu władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem określa Konwencja o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci, sporządzona w Hadze w dniu 19 października 1996 r. (Dz.Urz. UE L 151 z 11.06.2008, str. 39; Dz.U. z 2010 r. Nr 172, poz. 1158).”

Na mocy ust 2 w/w artykułu, „w razie zmiany zwykłego pobytu dziecka na pobyt w państwie niebędącym stroną konwencji, o której mowa w ust. 1, prawo tego państwa określa od chwili tej zmiany warunki stosowania środków podjętych w państwie dawnego zwykłego pobytu dziecka.”

By ustalić jakie prawo będzie właściwe należy zatem sięgnąć do tzw. Konwencji Haskiej.

Konwencja Haska

Konwencja ta, jest umową międzynarodową, określającą m.in. prawo właściwe w sporach dotyczących władzy rodzicielskiej. Konwencji tej, nie stosuje się we wszelkich sprawach rodzinnych. Z jej zakresu wyłączone są m.in. sprawy o alimenty czy uznanie ojcostwa. Nie jest to także jedyny akt prawny regulujący sprawę właściwości sądów (o czym szerzej niżej).

Konwencja ta reguluje m.in. zasady jurysdykcji w sprawach dot. władzy rodzicielskiej (co do zasady obowiązuje reguła, wedle której sądem właściwym jest sąd w którym dziecko ma zwykły pobyt). W przypadku tzw. bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka, sądem właściwym pozostaje właściwy sąd państwa, w którym dziecko bezpośrednio przed uprowadzeniem miało zwykły pobyt.

Uprowadzenie lub zatrzymanie uważa się za bezprawne, jeżeli:

a) nastąpiło przez to naruszenie prawa do pieczy przyznanego osobie, organowi lub innej jednostce, wykonywanego wspólnie lub indywidualnie zgodnie z prawem państwa, w którym dziecko miało zwykły pobyt bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem; oraz

b) w chwili uprowadzenia lub zatrzymania prawo to było rzeczywiście wykonywane wspólnie lub indywidualnie albo byłoby tak wykonywane, gdyby nie nastąpiło uprowadzenie lub zatrzymanie.

Prawo do pieczy określone w literze a) może wynikać w szczególności z mocy prawa, z orzeczenia sądowego lub administracyjnego albo z porozumienia mającego moc prawną w świetle prawa tego państwa.”

Konwencja reguluje także, jakie prawo należy stosować w wymienionych sprawach. Zasadą jest, że sąd właściwy do rozpoznania sprawy, stosuje prawo własnego państwa.

Poza w/w konwencją, stosuje się rozporządzenie Rady (WE) Nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r.

Rozporządzenie Rady (WE) Nr 2201/2003

Dotyczy ono w szczególności:

a) postępowań cywilnych dotyczących rozwodu, separacji lub unieważnienia małżeństwa;

b) postępowań cywilnych dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej za dzieci obojga małżonków w związku z postępowaniami w sprawach małżeńskich, o których mowa w lit. a).

W sprawach dotyczących rozwodu, separacji lub unieważnienia małżeństwa, właściwość sądu określa się następująco:

właściwe są sądy Państwa Członkowskiego:

a) na terytorium którego znajduje się:

– miejsce zwykłego pobytu małżonków, lub

– ostatnie miejsce zwykłego pobytu małżonków, w przypadku gdy jeden z nich jeszcze tam przebywa, lub

– miejsce zwykłego pobytu pozwanego, lub

– w przypadku wspólnego wniosku – miejsce zwykłego pobytu jednego z małżonków, lub

– miejsce zwykłego pobytu powoda, jeżeli zamieszkiwał on tam co najmniej od roku bezpośrednio przed pozwaniem, lub

– miejsce zwykłego pobytu powoda, jeżeli przebywał on tam co najmniej od sześciu miesięcy bezpośrednio przed złożeniem pozwu i jest obywatelem danego Państwa Członkowskiego lub, w przypadku Zjednoczonego Królestwa i Irlandii, ma tam swoje miejsce zamieszkania;

b) którego obywatelami są obydwaj małżonkowie lub, w przypadku Zjednoczonego Królestwa i Irlandii, w którym mają wspólne miejsce zamieszkania.

Nadto Sądy Państwa Członkowskiego orzekające na mocy art. 2 w sprawach pozwów rozwodowych, o separację lub unieważnienie małżeństwa są właściwe we wszystkich sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej wobec wspólnego dziecka małżonków, jeżeli dziecko ma miejsce zwykłego pobytu w tym Państwie Członkowskim.

Jeżeli dziecko nie ma miejsca zwykłego pobytu w Państwie Członkowskim określonym w ust. 1, sądy tego państwa są właściwe do orzekania w sprawie, jeżeli dziecko ma miejsce zwykłego pobytu w jednym z Państw Członkowskich i:

a)  co najmniej jeden z małżonków jest odpowiedzialny jako rodzic za dziecko; i

b)  jurysdykcja tych sądów została uznana przez małżonków i leży w najlepszym interesie dziecka.

Jurysdykcja ta kończy się:

a) z dniem uprawomocnienia się orzeczenia dopuszczającego lub oddalającego pozew rozwodowy, o separację lub unieważnienie małżeństwa;

lub

b) w przypadku gdy w dniu określonym w lit. a) postępowanie dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej jest jeszcze w toku – z dniem uprawomocnienia się orzeczenia dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej;

lub

c) w przypadkach postępowań określonych w lit. a) i b) – z chwilą zakończenia postępowania z innych względów.