Zgodnie z art. 611 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, „jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację.”.
Pozytywną przesłanką wydania rozstrzygnięcia w tej sprawie, jest zatem wykazanie przez powoda, iż nastąpił tzw. zupełny rozkład pożycia. W sprawach o rozwód, koniecznym jest zaś wykazanie nadto, że ma on charakter trwały. Przez zupełny rozkład pożycia należy rozumieć taki jego stan, w którym dochodzi do zerwania wspólnot świadczących o istnieniu małżeństwa: duchowej, fizycznej i gospodarczej.
Podobnie jak w sprawach o rozwód, także i w odniesieniu do separacji, wydanie orzeczenia uwzględniającego pozew nie jest dopuszczalne, jeżeli na powyższym miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków, albo jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Przyjmuje się przy tym, że w odniesieniu do separacji, która teoretycznie nie wywołuje równie trwałych skutków jak rozwód – ryzyko naruszenia dobra małoletnich wskutek orzeczenia separacji jest mniejsze, niż w przypadku sprawy ukierunkowanej na definitywne rozwiązanie małżeństwa.
W sprawach o separację istnieje znaczne ułatwienie proceduralne w sytuacji gdy Strony nie posiadają wspólnych małoletnich dzieci. W wypadku tym, sąd może orzec separację na podstawie zgodnego żądania małżonków. W tym wypadku, sprawa toczy się w tzw. nieprocesowym trybie.
W przypadku zbiegu wniosku o separację i o rozwód, sąd orzeknie rozwód jeśli żądanie to jest uzasadnione. Jeżeli jednak orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, a żądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione, sąd orzeka separację.
Orzekając separację na podstawie zgodnego żądania małżonków, sąd nie orzeka o winie rozkładu pożycia. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy. Jeżeli jednak owego zgodnego wniosku brak, sąd musi ustalić czy i która ze Stron ponosi winę za rozkład pożycia.
Jakie skutki wywołuje orzeczenie separacji?
Zgodnie z art. 614 § 1 k.r.o., „orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej.”. W stosunku do orzeczenia rozwodu, separacja różni się jednak tym, że małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa. Ponadto małżonek, który po zawarciu małżeństwa zmienił swe nazwisko, nie może po orzeczeniu separacji powrócić do dotychczasowego na podstawie art. 59 k.r.o. Z kolei na mocy art. 54 tej ustawy, z chwilą prawomocności wyroku orzekającego separację, między małżonkami ustaje wspólnota majątkowa małżeńska (o ile oczywiście uprzednio nie ustała ona np. w skutek zawarcia intercyzy).
Czy mimo orzeczenia separacji małżonkowie wciąż są zobowiązani do wzajemnej pomocy?
Tak, jeżeli wymagają tego względy słuszności.
Na podstawie art. 614 § 4 k.r.o., „do obowiązku dostarczania środków utrzymania przez jednego z małżonków pozostających w separacji drugiemu stosuje się odpowiednio przepisy art. 60, z wyjątkiem § 3”. Oznacza to, że w ramach sprawy o separację możliwym jest dochodzenie alimentów na rzecz małżonka, analogicznie jak w sprawach o rozwód (z drobną różnicą wynikającą z nie stosowania art. 60 § 3 k.r.o.).
Zgodnie z art. 60 § 1 k.r.o., „małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.”
Z kolei na mocy § 2 w/w artykułu, „jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.”.
Jak zaś stanowi § 3 w/w artykułu, „obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.”.
Kiedy i w jakim trybie ustaje separacja?
Sąd orzeka o zniesieniu separacji na zgodny wniosek małżonków. Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki. Znosząc separację, sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków.
